Dział historii poczty i telekomunikacji

Pracownia historii poczty

Muzealia zgromadzone w dziale to m.in. szyldy i skrzynki pocztowe, wagi listowe, przybory do pisania, kałamarze, kasetki na znaczki pocztowe, kufry, sekretarzyki podróżne itp. Wśród zabytków tej grupy można wyróżnić: zegar dyliżansowy w srebrnej kopercie i skórzanym etui z 1. ćw. XVIII w., podróżny mosiężny piórnik z kałamarzem z XVIII w., fragmenty kamiennego słupa dystansowego poczty saskiej ustawionego w Zgorzelcu w 1725 r., szyld stacji pocztowej w Słonimiu z czasów panowania ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz pierwszą polską automatyczną skrzynkę pocztową tzw. Syrenę z około 1924 roku.

Konne pojazdy pocztowe to przede wszystkim dwa oryginalne dyliżanse z końca XIX wieku do przewozu 9 i 23 pasażerów oraz furgon pocztowy z 1925 r., wzbudzające żywe zainteresowanie u osób zwiedzających Muzeum. Mundury pocztowe z XIX–XXI w. i związane z nimi akcesoria, jak np. emblematy pocztowe, trąbki pocztyliońskie czy torby listonoszy, stanowią następną grupę muzealiów. Należą do niej m.in.: frak urzędnika pocztowego Królestwa Polskiego z ok.1816 r., nakrycia głowy pruskich, austriackich i rosyjskich pocztylionów z XIX w. oraz pierwszy w niepodległej Polsce mundur pocztowy z 1923 roku.

Sztandary tworzą kolekcję 66 chorągwi kół miejscowych związków zawodowych pracowników polskiej poczty, telegrafów i telefonów z lat 1919–1996. Przedstawiają one, obok godła państwowego i motywów religijnych, symbole pocztowo-telekomunikacyjne. Przedwojenne sztandary uniknęły zniszczenia w czasie II wojny światowej dzięki staraniom wielu osób, które ukrywały je, narażając się na represje ze strony okupanta. Najstarszymi zabytkami tej grupy są: sztandar Towarzystwa Pocztowców w Tczewie z 1919 r. oraz sztandar Związku Pracowników Poczty, Telegrafu i Telefonu w Krakowie z 1920 roku. Ikonografia w Dziale Pocztowym jest reprezentowana przez malarstwo, grafikę i ekslibrisy o tematyce pocztowej, telekomunikacyjnej i filatelistycznej.

Ważnym źródłem historycznym o dużej wartości poznawczej są drzeworyty zamieszczane jako ilustracje w XIX-wiecznych czasopismach. Przedstawiają one sceny rodzajowe związane z pisaniem i przesyłaniem listów, podróżowaniem dyliżansem oraz porozumiewaniem się za pomocą nowo wynalezionego telegrafu i telefonu.

Spośród rozmaitych eksponatów ikonograficznych na wyróżnienie zasługują: obraz olejny Hansa Tägera Poczta wozowa w Jagniątkowie z 1890 r., drzeworyt Edwarda Gorazdowskiego wg rysunku Alfreda Wierusz-Kowalskiego Stacja pocztowa na prowincji z 1875 r., projekty polskich mundurów pocztowych z 1919 r., a także ekslibris Juliana Bohdanowicza, wykonany przez Konstantego Sopoćkę w 1934 roku. Medale, plakiety oraz odznaki polskie i zagraniczne, wydawane z okazji filatelistycznych, jak również pocztowych wystaw i rocznic jubileuszowych, stanowią dość jednolitą grupę muzealiów. Warte uwagi są zwłaszcza prace wybitnych artystów medalierów, m.in. Bronisława Chromego, Edwarda Gorola, Zbigniewa Stasika, Józefa Stasińskiego, Stanisławy Wątróbskiej.

Najstarszy medal filatelistyczny w zbiorach Muzeum pochodzi ze Wszechpolskiej Wystawy Filatelistycznej w Warszawie w 1928 roku.

Archiwalia zgromadzone w dziale tworzą bogaty zasób o charakterze ponadregionalnym, składający się z dokumentów, map, projektów budynków pocztowych, druków akcydensowych, fotografii oraz wspomnień, relacji i kronik. Podstawowy trzon tego zasobu stanowią archiwalia z XIX i początku XX wieku. Większość z nich dotyczy organizacji i działalności poczty Królestwa Polskiego.

Wśród nich są takie źródła historyczne jak np.: nominacje na ekspedytorów poczt, książeczki służbowe i certyfikaty stanu służby pocztylionów, rozkłady jazdy poczt listowych, osobowych i wozowych, a także bilety dyliżansowe, a nawet spis potraw podawanych podróżnym na stacjach pocztowych. Na szczególną uwagę zasługują dokumenty będące świadectwem patriotycznej postawy funkcjonariuszy pocztowych podczas powstania listopadowego i styczniowego, np. rota przysięgi złożonej na wierność Rządowi Narodowemu przez ekspedytora poczt w Tuszynie 11 lipca 1831 r., restrykcyjny nakaz usunięcia z posady urzędników poczty w Turku za posiadanie „pism rewolucyjnych i wyjątków z gazet o dysputach rokoszan” (14 IX 1834 r.), raport o aresztowaniu przez rosyjskie władze wojskowe ekspedytora w Brzeźnicy za „działalność polityczną” (6 IX 1863 r.), a zwłaszcza rozkaz namiestnika Królestwa Polskiego z 11 lipca 1863 r. o rekwizycji wszystkich trąbek pocztowych z powodu używania ich przez pocztylionów do przekazywania powstańcom informacji o przemieszczaniu się oddziałów armii carskiej.

W zasobie archiwum znaczącym zbiorem są fotografie. Pokaźna ich grupa pochodzi z okresu Polski międzywojennej. Przedstawiają różne sceny z życia poczty i pocztowców, jak również dokumentują budynki pocztowe, środki transportu, sprzęt i utensylia pocztowe oraz urządzenia teletechniczne.
W archiwum znajdują się dokumenty interesujące między innymi ze względu na widniejące na nich autografy znanych postaci historycznych, takich jak: Tadeusz Kościuszko, Ignace Joseph Guillotin, Józef Zajączek, Jan Michał Henryk Dąbrowski, Maurycy Hauke, Wojciech Korfanty, Władysław Sikorski, Józef Piłsudski i wielu innych.

Chlubą zbiorów jest akt nominacyjny dla Jana Arciszewskiego na urząd Generalnego Komisarza Poczt Koronnych i Litewskich, uwierzytelniony podpisem i pieczęcią Tadeusza Kościuszki, z 8 maja 1794 r., a także dokument potwierdzający zwolnienie zakonów żebraczych od opłat pocztowych, opatrzony pieczęcią lakową Generalnej Prefektury Poczt Koronnych i Litewskich, datowany w Warszawie 12 czerwca 1765 r., regulamin związku gońców wrocławskich z 1635 r. oraz pierwsza opisana w języku polskim mapa pocztowa Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Poznańskiego z 1817 r.

Zgromadzone w Muzeum archiwalia, nie tylko odzwierciedlają funkcjonowanie poczty jako instytucji, ale są jednocześnie bogatym źródłem informacji o życiu codziennym społeczeństwa. Niezwykle barwny przekaz stanowią materiały, które przenoszą badacza w niepowtarzalny klimat epoki dyliżansu.

Pracownia historii telekomunikacji

Pracownia gromadzi eksponaty, które stanowią świadectwo postępu w metodach przekazywania wiadomości na odległość za pośrednictwem sygnałów głównie elektrycznych. Tworzą one bogaty zbiór urządzeń telegraficznych, telefonicznych, radiofonicznych i telewizyjnych wyprodukowanych w ostatnim ćwierćwieczu 19. stulecia i w XX wieku. Najliczniejszy jest zbiór aparatów telefonicznych, składający się z modeli wykonanych przede wszystkim w szwedzkich, niemieckich i polskich wytwórniach urządzeń teletechnicznych. Do najcenniejszych należą najstarsze w zbiorze telefony: amerykański ścienny typu Bella, jeden z pierwszych zainstalowanych Warszawie w 1881 r., rosyjski biurkowy marki Ericsson z 1898 r. i polskiej konstrukcji aparat biurkowy z około 1928 r.

Przechowywane w muzeum urządzenia telegraficzne w większości pochodzą z pierwszej połowy XX w. Do najstarszych zaliczają się między innymi ręczna dziurkarka produkcji duńskiej do telegrafu Wheatstona wynalezionego 1875 r., telegraf Hughesa firmy Simens-Halske z Berlina i rosyjski aparat Morse’a z 1914 r.

Sprzęt radiofoniczny i telewizyjny znajdujący się w zasobie działu był eksploatowany w Polsce głównie w latach 1930-1959. Składa się on między innymi ze wzmacniaczy radiowęzłowych, stojaków central radiofonii nośnej, zespołów sterujących, mikrofonów, a przede wszystkim odbiorników radiowych i telewizyjnych. Godna uwagi jest liczna grupa radioodbiorników, wśród których szczególnie interesujące są przedwojenne aparaty: bateryjny wykonany w polskich zakładach Phillipsa około 1930 r.; sieciowy – w wileńskiej firmie Elektrit około 1929 r., jak również odbiorniki detektorowe z lat 30. zwane detefonami.

Ważnym eksponatem jest pulpit sterowniczy radiostacji Warszawa II, która odegrała ogromną rolę podczas obrony oblężonej Warszawy we wrześniu 1939 roku.

Wśród eksponatów wyróżnia się również prototyp telewizora z 1947 r., opracowany w Państwowym Instytucie Telekomunikacyjnym w Warszawie.